אספרנטו/הדקדוק השלם/שיעור 60

הפיכת פועל יוצא לפועל עומד

279. כדי להפוך פועל יוצא לפועל עומד יש להשתמש בסופית iĝ (232) או בפועל אחר לחלוטין, שיש לו את המשמעות הרצויה.

	rompi = לשבור	rompiĝi = להשבר
	fermi = לסגור	fermiĝi = להסגר
	ruli = לגלגל	ruliĝi = להתגלגל
	fini = לסיים	finiĝi = להסתיים
	fleksi = לכופף	fleksiĝi = להתכופף
	klini = לכופף	kliniĝi = להתכופף
	kolekti = לאסוף	kolektiĝi = להתאסף
	ŝanĝi = לשנות	ŝanĝiĝi = להשתנות
	ŝiri = לקרוע	ŝiriĝi = להקרע
	turni = לסובב	turniĝi = להסתובב
	veki = להעיר	vekiĝi = להתעורר

דוגמאות:

• La laboro nun finiĝas = העבודה מסתיימת כעת
• La glavo fleksiĝis = החרב התכופפה
• La folioj disvolviĝas = העלים נפתחו/נפרשו (volvi = לגלגל)
• Ĉiu kutimo ŝanĝiĝos = כל נוהג ישתנה
• La vintro jam komenciĝas = החורף כבר מתחיל
• Mi vekiĝos je la sesa = אני אתעורר בשש
• La montrilo ŝanceliĝis = המחוג התנונע
• Vasta ebenaĵo etendiĝis antaŭ li = מישור רחב-ידיים נפרש לפניו

השמטת סיומות

280. השמטה של סיומות אינה נפוצה, ומומלץ להמנע ממנה ככל האפשר. היא נפוצה בעיקר בפרוזה ובכתיבה פיוטית. הכללים להשמטה הם:

א. ניתן לקצר את ה' הידיעה la ל- l לפני מילה שמתחילה בתנועה או אחרי מילת יחס שמסתיימת בתנועה.

• L' espero, l' obstino kaj la pacienco
• De l' montoj riveretoj fluas. Kaj kantas tra l' pura aero

ב. ניתן להשמיט את הסיומת o בכתיבה ספרותית. אין לשנות את אופן ההגיה של המילה.

• Ho, mia kor', ne batu maltrankvile
• 'Sur la kampo la rozet

ג. את הסיומת e כמעט ואין משמיטים. אחד המקרים הנפוצים הוא הביטוי Dank' al (הודות ל...), שמקובל בכתיבה ספרותית.

• !Ke povu mi foj' je eterno ekdormi
• Dank' al vi, mi sukcesis = הודות לך, הצלחתי

התחילית eks

281. התחילית eks משמשת ליצירת מילים שמציינות תפקיד או מצב קודם, או סיום של המצב הזה.

• eksprezidanto = היו"ר לשעבר
• eksreĝo = המלך לשעבר
• eksigi = לפטר
• eksiĝi = להתפטר

התחילית pra

282. התחילית pra משמשת ליצירת מילים שמציינות קדימות או ריחוק בזמן.

• praavo = סבא-רבא (אבי הסב)
• prapatro = אב קדמון
• praido = צאצא
• pranepo = נין
• pratempa = בזמן קדום/בימי קדם

הסופיות ĉj ו- nj

283. הסופיות ĉj ו-nj מתווספת לשמות פרטיים או לשמות עצם כדי להביע חיבה. ĉj תתווסף לשמות גבריים, nj לשמות נשיים.

• Joĉjo = ג'וני
• Paĉjo = אבא'לה
• Panjo = אמא'לה

מידות ומשקולות

284. מידות נפוצות

מידות אורך

• milimetro = מ"מ
• centimetro = ס"מ
• decimetro = דצימטר
• metro = מטר
• kilometro = ק"מ
• kvadrata metro = מטר מרובע

מידות נפח/משקל

• gramo = גרם
• kilogramo = ק"ג
• litro = ליטר

קיצורים

285. רשימה של קיצורים מקובלים

• .Dro = ד"ר
• .Pro = פרופ'
• .Sro = מר
• Sino. = Sinjorino
• .k.t.p = וכו'
• k.c = kaj cetera
• k.sim. = kaj simila
• t.e = tio estas
• .ekz = לדוגמא
• p.s. = נ.ב (postskribaĵo)
• No./N-ro = מס'
• Ko. = Kompanio

אוצר מלים

שמות עצם	metalo = מתכת	momento = רגע	bovo = שור
	negativo = "נגטיב"	dimensio = מימד	objektivo = עדשה
	ledo = עור (מעובד)	aparato = התקן/מכשיר	ekzemplo = דוגמא
	originalo = מקור	fokuso = מוקד	kamerao = מצלמה
תארי שם	aŭtomata = אוטומטי
שמות פועל	aboni = להיות מנוי	fotografi = לצלם	provi = לנסות
	funkcii = לתפקד	reklami = לפרסם	streĉi = למתוח

הערה: יש להבחין בין provi שפירושו "לנסות" במובן של לערוך ניסיון, לבין peni שפירושו "לנסות" במובן של להשתדל (אני אנסה להגיע מוקדם).

דוגמאות למכתבים

Bostono, 12/XI/1910. Brown kaj Ko., Nov-Jorko. PRI LA KAMERO. Sinjoroj, Vidinte vian reklamon en gazeto al kiu mi abonas, mi skribas por peti ke vi sendu al mi priskribaĵon de via kamero nomita "La Infaneto," kiun eble mi deziros provi. Bonvolu ankaŭ sendi dekduonon da platoj, 6 x 9 centimetrojn, por kiu mi ĉi* kune sendas spesmilon kaj duonon. Kun respekto, J. C. Smith.

Nov-Jorko, 18an novembro, 1910. Kara Sinjoro, Respondante al via estimata letero de la 12a, ni donas ĉi sube mallongan priskribaĵon de nia bonega fotografilo nomita "La Infaneto." "La Infaneto" kamero havis neesperitan sukceson, kaj estas vendita po miloj da ekzempleroj. Ĉie oni unuvoĉe laŭdas ĝian malgrandan kaj tamen bonegan konstruon, kaj ankaŭ ĝian firman samtempe facilan funkciadon. Ĝi ne estas pli granda ol monujo, tial ĝi ne bezonas pli multe da spaco ol tiu, kaj povas esti portata kaj uzata treege konvene. La dimensioj de la fermita kamero estas 8 x 5 x 6.5 centimetroj. La pezo, kun objektivo, tri platingoj, kaj malbrila vitro, estas 365 gramoj. "La Infaneto" estas konstruita tute el metalo, kaj kovrita de bonega bovledo. Kiam oni malfermas la aparaton, la objektivo samtempe enfokusiĝas, tiamaniere ke la kamero estas preta por uzado post unu sekundo, ĉar la objektivfermilo (צמצם) estas ĉiam streĉita. Sekve: neniaj preparadoj, nenia prokrasto je la ekfotografado. La negativoj estas klaraj ĝis la bordo, kaj tial konvenaj por pligrandigo. Cetere, oni scias ke bona pligrandigo ofte pli kontentigas ol malgranda originalo. Precipe ĉe promenoj kaj vojaĝoj oni tial volonte preferas la malgrandan "Infaneton," por poste pligrandigi la negativojn. Por la pligrandigo ni fabrikas specialajn taglum-pligrandigajn aparatojn, kies prezoj estas malaltaj (vidu en nia prezaro). Ni ne ŝanĝis la konstruon de "La Infaneto" de post 1909, ĉar ĝis nun ĝi estas ĉiurilate kontentiga. Sole la rapideca reguligo de la momenta (מיידי) fermilo estas plibonigita, ĉar ni ĝin fabrikas kun speciala aŭtomata fermilo, kiu estas aranĝita por malfermoj daŭraj, kaj momentaj, je unu sekundo ĝis unu centono da sekundo. Esperante ke ni baldaŭ ricevos mendon de vi, kaj certigante al vi ke ni tre zorge plenumos iun ajn mendon, ni restas. Tre respekte la viaj, Brown & Ko. Per C.

הערות ותוספות

• אתם מוזמנים להוסיף כאן הערות או תוספות לחומר שנלמד בשיעור הזה (לחצו על הלינק 'עריכה' שמימין לכותרת של הפסקה). תודה!

<<< שיעור 59

לדף השער